Bardzo czuły i wrażliwy, rozwija się już pod koniec drugiego miesiąca życia płodowego. W momencie narodzin jest jednym z lepiej rozwiniętych zmysłów, który umożliwia noworodkowi rozpoznanie własnej mamy. Gwarant poczucia bezpieczeństwa i regulator emocji. Mowa oczywiście o układzie węchowym!
Węch – czym się wyróżnia?
Zasady działania węchu bardzo długo pozostawały nie do końca jasne i zagadkowe, zwłaszcza w porównaniu z pozostałymi zmysłami zewnętrznymi. Wynikało to prawdopodobnie z większej złożoności całego procesu odbierania i przetwarzania bodźców chemicznych i z długiej historii ewolucji tego zmysłu wśród organizmów żywych. Węch jest bowiem jednym z najstarszych zmysłów!
Jego działanie należy również do najbardziej skomplikowanych. Posiadamy około 5 milionów receptorów węchowych, co pozwala nam rozróżnić w praktyce nawet do 4-5 tysięcy zapachów. A możliwości ludzkiego nosa są tak na prawdę jeszcze dużo większe!
Węch – jak się rozwija?
Węch zaczyna kształtować się już ok. 9 tyg. ciąży, kiedy tworzą się komórki nabłonka węchowego. Dynamiczny rozwój tego zmysłu następuje jednak dopiero około 30 tyg. ciąży, gdyż wcześniej jama nosowa pozostaje zaczopowana. Płód zaczyna ćwiczyć wówczas zmysł powonienia poprzez odbiór wrażeń, pochodzących ze związków chemicznych, znajdujących się w płynie owodniowym – zarówno przez jamę ustną, jak i nosową.
Dzięki temu tuż po porodzie za pomocą powonienia jesteśmy w stanie różnicować zapachy i smaki na przyjemne oraz nieprzyjemne, a także może bez problemu rozpoznać swoją mamę. Zatem obok czułego dotyku, to właśnie znajomy zapach daje noworodkowi największe poczucie bezpieczeństwa w pierwszych dniach życia. Dlatego zaleca się by zarówno pod koniec ciąży, jak i przez pierwsze miesiące życia dziecka, mama unikała mocno perfumowanych kosmetyków oraz intensywnych środków czystości.
Węch – jak to dokładnie działa?
Receptory węchowe u człowieka są zlokalizowane w nabłonku węchowym, który mieści się tuż pod oczami i częściowo między nimi (gdzie są zgrupowane w dwa obszary, o powierzchni ok. 2,5 cm²), a także w komórkach nabłonka dróg oddechowych. Receptory wyłapują różne odory, które są tak na prawdę związkami chemicznymi, składającymi się z cząsteczek. Kiedy wdychamy zapachy to ich molekuły przenikają do naszego mózgu i inicjują odpowiedź neuronową.
A bardziej dokładnie? Z receptorów impuls nerwowy przekazywany jest bezpośrednio do tzw. opuszki węchowej (która jest zdecydowanie mniejsza niż u innych zwierząt), czyli części węchomózgowia. Co ważne opuszka znajdującej się bezpośrednio nad receptorami, a poniżej płatów czołowych kory mózgowej. W efekcie przekaz bodźców z komórek receptorowych do mózgu jest bezpośredni i bardzo szybki. To właśnie odróżnia węch od innych systemów zmysłowych, gdzie pomiędzy receptorami, a korą mózgową, przetwarzającą informacje jest wiele pośrednich stacji przekaźnikowych.
Układ węchowy – jak wpływa na nasz organizm?
Zmysł powonienia odgrywa kluczową rolę w wielu sferach naszego życia. Jest szczególnie ważny dla rozwoju poznawczego i emocjonalnego w pierwszym okresie życia, gdy zmysł słuchu i wzroku nie są jeszcze do końca wykształcone. Ze wszystkich zmysłów to węch odpowiada też za najszybsze przesyłanie informacji do mózgu, jako chemoreceptor najszybciej ostrzega nas przed ewentualnym zagrożeniem np. poprzez ocenę czy spożywane jedzenie jest świeże. Dzięki węchowi jesteśmy też w stanie różnicować smaki potraw i czerpać przyjemność z wąchania.
Powonienie jest ważny także m.in. z powodu pamięci węchowej, którą aktywuje. To dzięki niej pamiętamy zapachy sprzed wielu lat, z dzieciństwa. Powiązanie z układem limbicznym sprawia, że zapachy oddziałują na nasze wspomnienia, skojarzenia, a także aktualne decyzje, często nie przefiltrowane przez racjonalną część mózgu. Chodzi tu zarówno o decyzje konsumenckie (co np. wykorzystywane jest w marketingu sensorycznym), jak i interpersonalne, czyli wrażliwość na zapachy wpływa na nasze wybory dot. związków, doboru partnera, relacji ect.
Ogromna, często niedoceniana moc układu węchowego kryje się właśnie w jego oddziaływaniu na nasz nastrój, stan i emocje. Zapachy, które wdychamy mogą zarówno wyciszać, relaksować, jak i pobudzać, aktywizować nasz układ nerwowy. A wszystko dzieje podświadomie i często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Istotne działanie prozdrowotne będą miały dla nas miały naturalne zapachy oraz olejki eteryczne, czyli olejki naturalnego pochodzenia (aromaterapia). Inhalacja olejkami eterycznymi, w istotny sposób może pomóc w obniżaniu ciśnienia, poziomu kortyzolu i niepokoju.
Za co odpowiada układ węchowy człowieka? – podsumowanie
- ochrona przed niebezpiecznymi substancjami, pokarmem.
- różnicowanie zapachów i smaków,
- regulacja emocji oraz stanu organizmu – działanie wyciszające lub pobudzające
- pamięć (węchowa), zapamiętywanie,
- poprawa koncentracji uwagi,
- wspieranie procesów uczenia się,
- przyjemne zapachy zwiększają sprawność psychofizyczną.
Stymulacja węchowa – o czym pamiętać?
Należy pamiętać, iż układ nerwowy człowieka jest w stanie przetworzyć max. 3-4 zapachy, podawane kolejno po sobie. Większa ilość może doprowadzić nas do przestymulowania. W przypadku maluchów trzeba podejść jeszcze bardziej restrykcyjnie, gdyż niedojrzałe układy nerwowe nie są w stanie poradzić sobie z nadmiarem bodźców. (Pamiętajcie o zasadzie max. 1-2 zmysły stymulowane jednocześnie u niemowląt.)
Dzięki odpowiednio dobranym zapachom możemy regulować stan pobudzenia naszego układu nerwowego. Niektóre zapachy, jak lawenda działają na nas wyciszająco i kojąco, więc świetnie sprawdzą się tuż przed snem, inne zaś, jak np. cytrusy mają działanie organizujące i aktywujące, więc będą odpowiednie np. przy porannym prysznicu. 😉
Zapachy działające wyciszająco na układ nerwowy to m.in.:
- lawenda
- róża
- melissa
- wanilia
- mandarynka
Natomiast zapachy, które oczyszczają nos i układ węchowy to m.in:
- cytryna
- zapach świeżo zmielonej kawy
- zapach świeżego pieczywa.
Warto o tym pamiętać przy przestymulowaniu bodźcami zapachowymi.
W przypadku stymulacji najmłodszych, w tym niemowlaków zalecana jest tylko naturalna ekspozycja na bodźce zapachowe. Z maluszkami zatem tylko wąchamy, rozpoznajemy i różnicujemy otaczające nas w sposób naturalny zapachy.
